Het IX-monogram is een vroegchristelijk monogram dat wordt gevormd door de combinatie van de letter “I” of Iota voor Iesous (Ιησους, Jezus in het Grieks) en “X” of Chi voor Christos (Χριστος, Christus in het Grieks). 

Het toont overeenkomsten met het Christusmonogram, het ‘Chi Rho’ symbool, dat is opgebouwd door een combinatie van een X (Chi) en een P (Rho), wat staat voor Christus Rex (Christus Koning).
Het Chi-Rho monogram wordt soms gecombineerd met de alfa en omega symbolen, wat de Gods almacht symboliseert. In de Openbaring zeggen zowel God als Jezus Christus: “Ik ben de Alfa en de Omega”, of  ‘de Eerste en de Laatste’.

Vanaf het einde van de 3e eeuw n.Chr. treffen we het wagenwiel of IX monogram op veel vroegchristelijke begraafplaatsen in Europa aan, met name op sarcofagen. Soms werden de stenen met het IX monogram hergebruikt in kerken of om reizende christenen een veilig adres te tonen.

3e-4e n.Chr. 
Sarcofaag met IX christogram, Constantinopel.
Grand Palais, Frankrijk.
(Foto © Grand Palais)

4e n.Chr. 
Voetpaneel van een sarcofaag met een IX christogram, Necropolis Saint Marcel, Parijs.
Carnavalet Museum, Frankrijk.
(Foto © Carnavalet Museum)

4e n.Chr. 
Chi Rho-symbool, detail van een mensa (altaarsteen).
Khirbet Um El’Amad, Algerije.
(Foto © Louvre museum, Frankrijk.

4e n.Chr.
Afbeelding IX christogram, Efeze, Turkije.
(Foto © onbekend)

5e n.Chr.
Textiel met Chi Rho christogram, Egypte.
Louvre Museum, Frankrijk.
(Foto © Louvre Museum)

5e n.Chr.
Korintische zuil met bladkapiteel
Kapel van La Gayolle, Frankrijk.
(Foto © onbekend)

5e-8e n.Chr.
Paneel van sarcofaagkop versierd met een IX christogram.
Carnavalet Museum, Frankrijk.
(Foto © Carnavalet Museum)

5e-8e n.Chr.
Merovingisch Gouden XP christogram.
Cabinet des Medailles, Frankrijk.
(Foto © Cabinet des Medailles)

5e-8e n.Chr.
Cover van Merovingische sarcofaag.
Musee de Saint Germain en Laye, Frankrijk.
(Foto © Musee de Saint Germain en Laye)

6e n.Chr.
Fragment mozaïek van de apsis.
Basiliek van San Vitale, Ravenna, Italië.
(Foto © Richard Stracke)

6e n.Chr.
Grafsteen met XI christogram, uit Vochem, Duitsland.
In dit graf rust in vrede Rignedrudis aan wie men de beste herinnering bewaart, geliefd door haar ouders en al te zeer gemist omdat ze zo geliefd werd. Zij leefde 16 jaar in deze eeuw en verhuisde van deze wereld op de 15de dag van de Kalenden van mei.
Museum Kunst & Geschiedenis, Brussel, België
(Foto © Stefaan Algoet)

9e-12e n.Chr.
Bronzen ring met een IX christogram.
(Foto © onbekend)

5-6e n.Chr.
Koptisch grafsteen, Egypte
Combinatie van het Egyptische Ankh symbool en de Christelijke XP en IX monogram symbolen.
‘Eeuwig leven van Christus’
Is dit ook een verwijzing naar Charon’s boot op de Hades ?
Koptisch museum, Cairo, Egypte
(Foto © onbekend)

15e n.Chr.
Virgo inter virgines, door de meester van de Lucia-legende, Brugge.
Weergave van de IX christogram op het kleed van de H. Catherina, die als verloofde van Christus, de ring ontvangt uit de handen van het kind Jezus. Het wiel verwijst tevens ook naar haar marteldood.
Museum Schone Kunsten, Brussel, België
(Foto © Onbekend)

“There proceed from God, the heart of the world, indefinite extensions – upwards and downwards, to the left and to the right, backward and forward. Looking in these six directions, as at a constant number, he completes the creation of the world, of which he is the beginning and end.”

3e n.Chr.
Stromata van Clemens uit Alexandrië

4e n.Chr.
8-spaken Christogram inscriptie,
Weg ter ere van de Romeinse keizer Arcadius, Efeze, Turkije.
(Foto © onbekend)

4e n.Chr.
8-spaken Christogram en ΙΧΘΥΣ (Ichthys) inscriptie, Efeze, Turkije.
(Foto © onbekend)

I 
(I)
Ιησους
Ièsous
Jezus

X
(CH)
Χριστός
Christos
Christus

Θ
(TH)
Θεου
Theou
Gods

Υ
(U)
Ὑιός
Huios
zoon

Σ
(S)
Σωτήρ
Sootèr
redder

De klassieke Grieken bedachten een code van handgebaren. ‘Chironomia’ is de kunst van gebaren of handgebaren voor het overbrengen van een onuitgesproken betekenis.
Vroege christenen namen, via de Romeinen, deze tradities van de klassieke oudheid over.

Een van de meest gebruikte handgebaren afgebeeld in oosters-orthodoxe iconen is de ‘zegende hand’.
Deze hand vertegenwoordigt de naam van Jezus Christus. In het Grieks wordt het gespeld als ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ, geschreven met het alfabet krijgen we ΙΗCΟΥC ΧΡΙCΤΟC. De eerste letter en de laatste letter van elk woord, wordt geschreven als ICXC. Dit staat bekend als een christogram en is de verkorte vorm van Jezus Christus.
In de afbeelding krijgen we elke letter gesymboliseerd door elke vinger.
De wijsvinger wordt uitgestrekt om de ‘I’ te maken; de middelvinger staat voor letter ‘C’; de duim raakt de neergelaten derde vinger om de ‘X’ aan te duiden en de pink betekent ook de letter ‘C’.

11e n. Chr.
Mozaïek van Christus Pantocrator 
Hosios Loukas-klooster, Boeotië, Griekenland
(Foto © Wikipedia)

Boedha met Prithva mudra (handgebaar)

11e n. Chr.
Mozaïek van Christus Pantocrator gezeten tussen Constantijn IX Monomachos en keizerin Zoê
Hagia Sophia, Istanbul, Turkije
(Foto © Wikipedia)